سلب آزادی

{مهدویت و ولایت فقیه - شماره 16}

 

مسئلهٔ آزادی، از اولین مسائلی که انسان همیشه به دنبال آن بوده و هست و هنوز نیز به تعریف درستی در موردِ آن نرسیده است. آزادی موضوعی است که همیشه تفسیرهای مختلفی دربارهٔ آن وجود دارد و هر شخص و گروهی بر اساس اهداف و مقاصد خود در مورد آن نظر می‌دهد. اگر آزادی درست معنا شود، به تبع آن، بسیاری از موضوعات حل و فصل می‌شود.

مشکل اینجاست که بسیاری از انسان‌ها هر نوع محدودیتی را به عنوان سلب آزادی در نظر می‌گیرند. با چنین دیدگاهی قطعاً آزادی با مسائل بسیاری جور در‌نمی‌آید. مسئلهٔ ولایت فقیه یکی از مواردی است که بسیاری از آن به عنوان عامل سلب آزادی یاد می‌کنند.

البته طبیعی است که جوامع غربی که آزادی را در ولنگاری و بی‌بند و باری می‌دانند، محدودیت‌های دنیوی برخی از قوانین و تعالیم دینیِ مناسب رشد و تعالی روح انسان را به عنوان عوامل سلب آزادی مطرح ‌کنند اما نظر اسلام در مورد آزادی متفاوت است.

در اسلام، آزادی چیزی جز برداشتن موانع مسیر پیشرفت جامعه نیست. به همین علت، می‌توان گفت ولایت فقیه به‌عنوان وسیله‌ای برای رساندن انسان به ولایت امام معصوم سلب آزادی نیست و محدودیت‌هایی که در این زمینه برای انسان ایجاد می‌شود، به نفع جامعهٔ بشری و زمینه‌ساز رسیدن او به آزادی حقیقی است.

 

 

منبع : کانال مهدیاران (Mahdiaran@)

محدودیت زمانی ولایت فقیه

{مهدویت و ولایت فقیه - شماره 15}

 

محدودیتِ زمانی ولیّ فقیه یکی از مباحثی است که همیشه به‌عنوان سوال برای عده‌ای مطرح بوده است. یکی از دلایلی که سبب می‌شود این بحث مطرح ‌شود، مقایسهٔ جایگاه ولیّ فقیه و دیگر مناصبِ مسئولیتی است.

یعنی چون مناصب مختلف دیگر به‌صورت دوره‌ای و دارای محدودیت زمانی هستند، این‌گونه تصور می‌شود که ولایت فقیه نیز دارای همین محدودیتِ از پیش تعیین شده است. ‌

چیزی که مشخص است این است که هرچند ولایت فقیه دوره‌ای نیست، مادام‌العمر نیز نیست؛ بلکه ولیّ فقیه تا زمانی که صفات و ویژگی‌های ولایت فقیه را دارا باشد از مشروعیت برخوردار است و اگر صفات لازم برای این جایگاه را از دست بدهد، از ولایت ساقط می‌شود.

در حقیقت، ولایت، منصبی الهی است که از طرف خداوند به انبیا و ائمهٔ معصومین اعطا شده است و محدودیت زمانی ندارد.

و طبق دلایلی که قبلاً گفته شد، بعد از ائمهٔ معصومین، فقیه جامع‌الشرایط، مادامی که ویژگی‌های لازم را داشته باشد، در این جایگاه قرار می‌گیرد.*۱

[1- فصلنامهٔ پویا، شمارهٔ ۲]

 

 

منبع : کانال مهدیاران (Mahdiaran@)

شایسته‌سالاری

{مهدویت و ولایت فقیه - شماره 14}

 

شایسته‌سالاری، واژه‌ای زیبا و دلنشین است که همه به اهمیتش اعتقاد داریم. اصلاً بسیاری از مشکلات ما در زمینه‌های‌ مختلف ریشه در انتخاب افراد غیر‌متخصص دارد.

یک سوال: آیا جایگاهی مهمتر از شخصی که کل جامعه را اداره می‌کند وجود دارد؟ پاسخ قطعاً منفی است. پس چرا ولیّ فقیه را که متخصص امور فقهی است در این جایگاه قرار می‌دهیم؟ مگر نباید شخصی را که تخصص کامل دارد انتخاب کنیم؟

در پاسخ باید گفت شخصی می‌تواند به‌عنوان ولی فقیه انتخاب شود که افزون بر داشتن تقوا و صلاحیت علمی در احکام الهی، بینش سیاسی و اجتماعی، شجاعت و قدرت کافی برای ادارهٔ جامعه را نیز داشته باشد. یعنی فردی که این ویژگیها را ندارد، قطعاً صلاحیت و تخصص ادارهٔ جامعه را نیز ندارد و نمیتواند به عنوان ولی فقیه منصوب شود.

به‌همین علت باوجود اینکه مجتهدین بسیاری در کشور وجود دارند، همهٔ آن‌ها توانایی اداره جامعه را ندارند و فقط شخصِ دارای همهٔ این ویژگیها شایستگی قرار گرفتن در این جایگاه مهم و حساس را دارد و میتواند جامعه را تا زمانی که به دست صاحب اصلیش برسد به درستی هدایت کند.

 

 

منبع : کانال مهدیاران (Mahdiaran@)

رهبر غیر معصوم!

{مهدویت و ولایت فقیه - شماره 12}

 

در زمینۀ اطاعت از ولی‌فقیه همیشه این سؤال اساسی مطرح بوده است که با توجه به معصوم نبودن ولى فقیه و احتمال خطا و اشتباه در او، آیا اطاعت بى‌چون‌وچرا از ولی‌فقیه صحیح است؟

اولین نکته که قبل پاسخ دادن به این سؤال باید مطرح کرد این است که بین معتقدان به ولایت فقیه، هیچ‌کس قائل و معتقد به عصمت ولىّ فقیه نیست و چنین ادعایى نکرده است. چرا که تنها پیامبر و امامان، معصوم هستند.

اما برای پاسخ کامل‌تر باید بگوییم که نیاز هر جامعه به حکومت و رهبر، امری واضح است و جامعه زمانی به درستی هدایت می‌شود که مردم از دستورات حاکم جامعه پیروی کنند.

به‌عبارت بهتر، خطر اطاعت نکردن از دستورات رهبر جامعه به مراتب بیشتر از پیروی کردن از برخی دستورات اشتباه و جزئی است. اطاعت نکردن از رهبر حتی می‌تواند جامعه را به سمت هرج و مرج بکشاند. همچنین (چنانچه قبلاً ذکر شد) خود ائمهٔ معصومین به ما دستور دادند که در غیاب آن‌ها از ولى‌فقیه جامع‌الشرایط اطاعت کنیم و همین دستور براى ما کافی است.

به‌علاوه عقلاً نیز وقتی امکان دسترسی به حکومت ایده‌آل امام معصوم وجود ندارد، بهترین گزینه، ادارۀ جامعه توسط ولی‌فقیه جامع‌الشرایطی است که جامعه را به سمت حکومت امام معصوم هدایت می‌کند. *۱

[۱. مصباح یزدی، اختیارات ولی‌فقیه در خارج مرزها، مجلۀ حکومت اسلامی، ش۱، ص ۸۹.]

 

 

منبع : کانال مهدیاران (Mahdiaran@)

ولایت فقیه؛ ولایت رسول‌الله

{مهدویت و ولایت فقیه - شماره 11}

 

احتمالاً این جملۀ امام خمینی که فرمودند: «ولایت فقیه همان ولایت رسول‌الله است.» را شنیده‌اید اما واقعاً معنا و تفسیر این جمله چیست؟

آیا اختیاراتی که به‌خاطر رسول خدا و معصوم بودن برای پیامبر وجود داشت، برای ولی فقیه نیز وجود دارد؟ برای پاسخ به این سؤال باید این نکته را بدانیم که تعاریف مختلفی برای ولایت ذکر شده که یکی از آن‌ها، رهبری و حکومت است؛ تعریفی که در مبحث ولایت فقیه، مدنظر ماست.

با وجود این تعریف، به‌راحتی می‌توانیم به این سؤال پاسخ دهیم. پس منظور از این جمله این است که: «هر آنچه برای پیامبر و ائمۀ معصومین در زمینۀ رهبری و حکومت جامعه ثابت باشد، عیناً برای فقیه هم ثابت خواهد بود. اما مابقی اختیارات که از جهت پیامبر و امام و همچنین معصوم بودن برای این بزرگواران وجود دارد، مخصوص خود اهل بیت است و برای دیگران قابل اثبات نیست.»*۱

[۱. ولایت فقیه، امام‌خمینی، ص ۱۷۲.]

 

 

منبع : کانال مهدیاران (Mahdiaran@)

ولایت مطلقهٔ فقیه از دیدگاه عقل

{مهدویت و ولایت فقیه - شماره 10}

 

همانطور که قبلا گفته شد، ولیّ فقیه باید جامعه را بر اساس احکام اسلام اداره و تمام دستورات و احکام اسلام را در جامعه پیاده کند.

طبیعی است که چنین مسئولیت بزرگی با اختیارات محدود، عملی نیست. اصلا چطور می‌شود که اجرای تمامی دستورات اسلام مانند مسائل قضایی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و... در جامعه از ولیّ فقیه خواسته شود اما ابزار اجرای این موارد در اختیار او نباشد؟!

ادارهٔ جامعه مسئلهٔ ساده‌ای نیست که بتوان آن را با اختیارات محدود انجام داد. ادارهٔ جامعه با این گستردگی، جز با ولایت مطلقه امکان پذیر نیست و تنها در این صورت است که انتظار می‌رود ولیّ فقیه، اسلامی بودن جامعه و نهادهای حکومتی را در تمامی ابعاد تضمین کند.

پس همانطور که اصل مسئلهٔ ولایت فقیه علاوه بر آیات و روایات، از طریق مبانی عقلی قابل اثبات است، مسئلهٔ میزان و محدودهٔ اختیارات فقیه نیز از طریق اصول عقلی قابل اثبات است.

 

 

منبع : کانال مهدیاران (Mahdiaran@)

محدودهٔ اختیارات فقیه جامع‌الشرایط

{مهدویت و ولایت فقیه - شماره 9}

 

محدودهٔ اختیارات ولایت فقیه جامع‌الشرایط، یکی از مسائل مهمی است که نظرهای علمی مختلفی در مورد آن وجود دارد.

به عنوان مثال، بعضی از این اختیارات را صرفاً به برخی امور در مسائل اسلام محدود می‌کنند و دلیلشان این است که می‌گویند در روایاتی که از معصومین به ما رسیده، مواردی به عنوان اختیارات فقیه بیان شده است، پس فقط همین موارد جزء اختیارات فقیه است.

اما عده‌ای دیگر برخلاف نظر گروه اول، این اختیارات را بسیار جامع و کامل‌تر در نظر می‌گیرند. این گروه به افرادِ طرفدار نظریهٔ اول (محدود بودن اختیارات فقیه) اینگونه جواب می‌دهند که موارد بیان شده در روایات، اشاره به برخی از وظایف شخص فقیه دارد و اینگونه نیست که موارد گفته شده، تمام اختیارات فقیه باشد.

این گروه همچنین به آیهٔ «إنَّما وَلیکُم الله و ألذینَ آمَنوا»*۱ و آیهٔ «یا أیُهَا ألذینَ آمَنوا أطیعوا الله و أطیعوا الرسولَ و أولِی الأمر مِنکُم»*۲ به عنوان دلیل خود اشاره می‌کنند و معتقدند که با توجه به این دو آیه و دیگر روایات، همان ولایتی که مخصوص پیامبر و اهل بیت است (به صورت گسترده و مطلق) به فقها رسیده است و همچنان که امام صادق فرمودند: «...فانی قَد جَعَلْتُهُ عَلَیکُم حاکِماً...»*۳ این حاکمیت، هیچ‌ قید و محدودیتی ندارد.

[۱- سورهٔ مائده، آیهٔ ۵۵؛ 2- سورهٔ نساء، آیهٔ ۵۹؛ 3- وسائل‌الشیعه، ج ۱۸، ص ۹۹]

 

 

منبع : کانال مهدیاران (Mahdiaran@)

فقیه کیست؟

{مهدویت و ولایت فقیه - شماره 8}

 

یکی از مباحث مهم که باید درباره‌اش صحبت کنیم، ویژگی‌های فقیه جامع‌الشرایط است. باید ببینیم آیا می‌توان هر فقیهی را به‌عنوان فقیه جامع‌الشرایط در نظر گرفت؟

برای پاسخ به این سؤال ابتدا باید بدانیم که مجتهد یا فقیه در اصطلاح به فردی گفته می‌شود که در علم فقه به رتبۀ اجتهاد رسیده باشد؛ یعنی توانایی استنباط احکام شرعی از منابع معتبر را داشته باشد اما آنچه از روایات برداشت می‌شود این است که فقیه جامع‌الشرایط باید از یک‌سو، تمام بخش‌های اسلام را به‌طور عمیق و با استدلال و استنباط بشناسد و از سوی دیگر حدود و ضوابط الهی را در همۀ زمینه‌ها رعایت کند و از هیچ کدام تخطی نکند.

همچنین فقیه باید استعداد و توانایی مدیریت و کشورداری را داشته باشد تا بتواند در نبود ولیّ معصوم جامعه را به خوبی اداره و آن را به سمت هدف نهایی‌اش هدایت کند.*۱

[۱. وسائل‌ الشیعه، ج ۱۸، ص ۹۹؛ کتاب البیع، امام‌خمینی، ج ۲، ص ۴۸۰.]

 

 

منبع : کانال مهدیاران (Mahdiaran@)

سابقۀ نظریۀ ولایت فقیه

{مهدویت و ولایت فقیه - شماره 7}

 

ولایت فقیه سابقه‌ای بسیار قدیمی دارد. تاریخچۀ ولایت فقیه به زمان حضور ائمه برمی‌گردد؛ یعنی از زمانی که بعضی از شاگردان برجستۀ ائمه به وکالت و نمایندگی ایشان منصوب و به مناطق دوردست فرستاده می‌شدند.

در زمان غیبت صغری مسئلۀ نیابتِ برخی از علمای بزرگ دین از طرف ائمه و معصومین پُررنگ‌تر شد و سرپرستی امور شیعیان در طول زمان حدوداً هفتاد سالۀ غیبت صغری، به‌طور کلی بر عهدۀ چهار تَن از نوّاب خاص امام زمان قرار گرفت.

با آغاز غیبت کبری، فقها و عالمان دین جایگاهی بالاتر از قبل پیدا کردند و به‌عنوان نوّاب عامِ امام زمان، علاوه‌بر پاسخگویی به سؤالات و دریافت و صرف وجوهات در جای خودش، در صورت امکان به قضاوت و اجرای حدود (مجازات اسلامی) هم می‌پرداختند.

با این حال عده‌ای این نظریه را مسئله‌ای جدید می‌دانند که برای اولین بار توسط مرحوم ملااحمد نراقی مطرح شده است. هرچند با مرور نظریات علمای گذشته به این نتیجه می‌رسیم که تقریباً همۀ‌ بزرگان‌ فقه‌ شیعه همچون شیخ مفید، محقق حلّی و... در این‌ باب‌ مباحثی‌ را مطرح‌ کرده‌اند؛ بنابراین، ولایت فقیه از ابتدا در صحنۀ عمل و زندگی روزمرۀ شیعیان، مطرح بوده و فقها نیز آن را امری واضح و بدیهی می‌دانستند.*۱

[۱. اندیشۀ حکومت اسلامی، ص ۱۶۹؛ نظام سیاسی در اسلام، بخش سوم، فصل اول.]

 

 

منبع : کانال مهدیاران (Mahdiaran@)

دلایل عقلی (قسمت سوم)

{مهدویت و ولایت فقیه - شماره 6}

 

حفظ کشور اسلامی دربرابر تهاجمات نظامی و فرهنگی از لحاظ عقلی، کاری واجب است اما به طورِ ‌قطع این‌کار بدون وجود حکومتی واحد (که از دین، دنیا، عزت، منافع، احکام و اهدافِ ارزش‌های اسلامی در برابر دشمنان اسلام حفاظت کند) میسّر نیست.

بنابراین ایجاد حکومت اسلامی و قرار داشتن شخصی آگاه به مسائل اسلام در رأس آن که بتواند تمام این موارد را رعایت کند از بدیهی‌ترین مسائل عقلی است.

این امر آن‌قدر مهم است که اگر انجام نگیرد، نتیجه‌ای جز بیراهه رفتن و دور شدن مردم از اهداف اصلی اسلام و بروز و ظهور انواع ناهنجاری‌ها و مشکلات در جامعه ندارد.

به بیراهه رفتن جامعه کافیست تا جامعهٔ بشری، روز‌به‌روز بیشتر در باتلاق گناه و اشتباه غرق و از رسیدن به سر‌منزل مقصود و حکومت واحد جهانی، تحت حاکمیت آخرین منجی بشری دور شود.*۱

[۱- ولایت‌فقیه ویژهٔ جوانان، محمدرضا اکبری، انتشارات مسجد مقدس جمکران]

 

 

منبع : کانال مهدیاران (Mahdiaran@)