مردم‌سالاری دینی

{مهدویت و ولایت فقیه - شماره 20}

 

مردم‌سالاری دینی بحثی است که نخستین بار، تنها در نظام ولایت فقیه به آن پرداخته شده است. این واژه در بستر مبانی سیاسی اسلام به وجود آمده و برگرفته از آموزه‌های ناب اسلامی است تا افزون‌بر دفاع از حقوق مردم در امور مختلف جامعه، مبانی احکام اسلامی نیز به صورت کامل رعایت شود.

نکته‌ای که باید در اینجا به آن توجه کرد این است که هر چند مشروعیت حکومت دینی (اعم از حکومت پیامبر و امام و جانشینان آن‌ها یعنی نواب خاص و عام) از جانب خداوند است، مقبولیت آن وابسته به اطاعت و همراهی مردم از ولی‌ّ است و کمک و همدلی مردم، در عینیّت بخشیدن به حکومت، حتی حکومت پیامبر نیز مؤثر است.

نکتهٔ دیگر این است که ادعای اینکه ولایت فقیه با مردم‌سالاری ناسازگار است، ادعایی باطل و نادرست است. باید توجه کرد که مقصود از مردم‌سالاری، جعل قوانین بدون در نظر گرفتن موازین شرعی و صرفاً بر اساس خواست و نظر مردم در همه زمینه‌ها نیست، زیرا این شکل از مردم‌سالاری، قطعاً مورد پذیرش اسلام نیست.

اما آن مردم‌سالاری دینی که حضور و مشارکت مردم و تلاش و کمک آن‌ها موجب شود تا قوانین و ارزش‌های حاکم بر جامعه، بر مبنای فقه و اخلاق اسلامی شکل بگیرد و نظامی دینی و اسلامی تحقق پیدا کند، تعارضی با ولایت فقیه نخواهد داشت.*۱

[۱- پرسش‌ها و پاسخ‌ها، استاد مصباح یزدی، ج‌۱، ص ۲۵]

 

 

منبع : کانال مهدیاران (Mahdiaran@)

جایگاه مردم در نظام ولایت فقیه

{مهدویت و ولایت فقیه - شماره 19}

 

مردم به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین ارکان حکومت‌ها، نقشی اساسی در تشکیل نظام سیاسی بازی می‌کنند. اسلام نیز از این قاعده مستثنا نیست.

در طول تاریخِ اسلام نیز بارها شاهد بوده‌ایم که گاهی حرکت‌های آغاز‌شده از سوی معصومین به علّت همراهی‌نکردنِ مردم به سرانجام نرسیده است.

پس حضور مردم در صحنه برای هر نظام سیاسی، امری بسیار مهم و اساسی است و اختلاف موجود در این نظام‌ها، به چگونگیِ حضور و جایگاه مردم مربوط می‌شود.

در نظام ولایت فقیه که شخص ولیّ فقیه با ویژگی‌های ذکر‌شده از سوی ائمهٔ معصومین، معیّن می‌شود، مردم نقش اصلی و کلیدی در تحقق حکومت ولایی خواهند داشت، چراکه بدون استقبال و خواست مردم و مشارکت همه‌جانبهٔ آن‌ها حکومت تحقق پیدا نمی‌کند.

افزون‌بر موارد گفته شده، در نظام ولایت فقیه مردم نه تنها با انتخاب افراد در حوزه‌های مختلف، تأثیری مستقیم و غیرمستقیم در تصمیمات کلّی نظام دارند، بلکه می‌توانند با نظارت بر بخش‌های مختلف، تاثیر بسزایی در نحوهٔ صحیح حکومت‌داری حکمرانان داشته باشند*۱

[۱-مقاله حکومت اسلامی۱۳۸۰،ش۱۹]

 

 

منبع : کانال مهدیاران (Mahdiaran@)

دموکراسی و ولایت فقیه

{مهدویت و ولایت فقیه - شماره 18}

 

اگر بگوییم به تعداد نظام‌های سیاسی موجود، تعریف برای کلمهٔ دموکراسی پیدا می‌شود، اشتباه نگفته‌ایم. دموکراسی واژه‌ای است که شاید در هر گوشهٔ دنیا به‌طور خاصی معنا شده باشد.

حال سوال اینجاست که آیا دموکراسی در نظام ولایت فقیه جایگاهی دارد یا در این نظام، صرفاً ولیّ فقیه تصمیم‌گیرنده است و مردم جایگاهی در تصمیمات ندارند؟

شاید یکی از علت‌هایی که باعث می‌شود چنین شبهاتی مطرح شود این است که ما تصور می‌کنیم دموکراسی مدل ثابت و معینی دارد و نظام‌های سیاسیِ دیگر را با آن مدل می‌سنجیم. همچنین شاید تصور می‌کنیم آن مدلِ ثابت، صرفاً همان دموکراسیِ تعریف‌شده در غرب و توسط غرب است.

در حالی که همان‌طور که در ابتدا گفتیم، در دنیا تعاریف مختلفی برای دموکراسی وجود دارد. پس تنها مدل صحیح دموکراسی، نمونهٔ ارائه‌شدهٔ کشورهای غربی نیست. اتفاقاً دموکراسی غربی با بعضی از اصول و احکام دین مبین اسلام سازگاری ندارد.

چیزی که مشخص است، این است که مردم به‌عنوان یکی از ارکان حکومت‌ها، جایگاهی مهم در نظام سیاسی کشورها دارند. اسلام نیز بر همین اساس با مطرح کردن رابطه‌ای نوین بین مردم و حکومت، اهمیت زیادی برای این مسئله قائل شده است؛ طوری که هم نظر مردم لحاظ گردد و هم بهترین روش حکومتی موافق با احکام اسلام در جامعه پیاده شود.

 

 

منبع : کانال مهدیاران (Mahdiaran@)

ولایت فقیه یا دیکتاتوری؟

{مهدویت و ولایت فقیه - شماره 17}

 

یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های حکومت‌های استبدادی، فرا‌قانونی بودنِ دامنهٔ قدرت و نبود نظارت بر آن‌هاست. برای فهمیدن این ادعا که آیا نظام ولایت فقیه نیز به شیوهٔ دیکتاتوری اداره می‌شود یا نه، کافیست ببینیم آیا ویژگی حکومت دیکتاتوری در شیوهٔ حکومت‌داری ولایت فقیه نیز وجود دارد یا خیر؟

با وجود اینکه ولایتِ فقیه جامع‌الشرایط به صورت مطلق است، اما مطلق بودن به معناى بى‌قید و شرط بودن اِعمال قدرت نیست بلکه بدین معناست که اختیارات او، محدود به حوزه‌اى خاص از مسائل اجتماعى نمی‌شود و همهٔ آنچه را که یک حکومت با آن درگیر است، در بر مى‌گیرد.

اما اِعمال قدرت در هر حوزه‌ای، باید بر اساس موازین اسلام و قانون باشد. همچنین خودِ قوانین اسلامی به منزلهٔ چهارچوب و ناظری بر اَعمال ولیّ فقیه است و ولیّ فقیه نیز خود را ملزم به اجرای احکام و قوانین اسلام می‌داند.

در نظام ولایت فقیه، جایگاه ولیّ فقیه تفاوتی با بقیهٔ مردم ندارد و همه در برابر قوانین الهی یکسان هستند. همچنین ولیّ فقیه تنها تا زمانی که شرایط ولایت را داشته باشد، در این جایگاه قرار دارد، در حالی که هیچ‌کدام از این موارد در حکومت‌های استبدادی رعایت نمی‌شود. پس قطعاً ولایت فقیه مبتنی بر نظام استبدادی نیست، بلکه در مقابل آن و مانع شکل‌گیری حاکمیت دیکتاتوری است.

 

 

منبع : کانال مهدیاران (Mahdiaran@)

سلب آزادی

{مهدویت و ولایت فقیه - شماره 16}

 

مسئلهٔ آزادی، از اولین مسائلی که انسان همیشه به دنبال آن بوده و هست و هنوز نیز به تعریف درستی در موردِ آن نرسیده است. آزادی موضوعی است که همیشه تفسیرهای مختلفی دربارهٔ آن وجود دارد و هر شخص و گروهی بر اساس اهداف و مقاصد خود در مورد آن نظر می‌دهد. اگر آزادی درست معنا شود، به تبع آن، بسیاری از موضوعات حل و فصل می‌شود.

مشکل اینجاست که بسیاری از انسان‌ها هر نوع محدودیتی را به عنوان سلب آزادی در نظر می‌گیرند. با چنین دیدگاهی قطعاً آزادی با مسائل بسیاری جور در‌نمی‌آید. مسئلهٔ ولایت فقیه یکی از مواردی است که بسیاری از آن به عنوان عامل سلب آزادی یاد می‌کنند.

البته طبیعی است که جوامع غربی که آزادی را در ولنگاری و بی‌بند و باری می‌دانند، محدودیت‌های دنیوی برخی از قوانین و تعالیم دینیِ مناسب رشد و تعالی روح انسان را به عنوان عوامل سلب آزادی مطرح ‌کنند اما نظر اسلام در مورد آزادی متفاوت است.

در اسلام، آزادی چیزی جز برداشتن موانع مسیر پیشرفت جامعه نیست. به همین علت، می‌توان گفت ولایت فقیه به‌عنوان وسیله‌ای برای رساندن انسان به ولایت امام معصوم سلب آزادی نیست و محدودیت‌هایی که در این زمینه برای انسان ایجاد می‌شود، به نفع جامعهٔ بشری و زمینه‌ساز رسیدن او به آزادی حقیقی است.

 

 

منبع : کانال مهدیاران (Mahdiaran@)

محدودیت زمانی ولایت فقیه

{مهدویت و ولایت فقیه - شماره 15}

 

محدودیتِ زمانی ولیّ فقیه یکی از مباحثی است که همیشه به‌عنوان سوال برای عده‌ای مطرح بوده است. یکی از دلایلی که سبب می‌شود این بحث مطرح ‌شود، مقایسهٔ جایگاه ولیّ فقیه و دیگر مناصبِ مسئولیتی است.

یعنی چون مناصب مختلف دیگر به‌صورت دوره‌ای و دارای محدودیت زمانی هستند، این‌گونه تصور می‌شود که ولایت فقیه نیز دارای همین محدودیتِ از پیش تعیین شده است. ‌

چیزی که مشخص است این است که هرچند ولایت فقیه دوره‌ای نیست، مادام‌العمر نیز نیست؛ بلکه ولیّ فقیه تا زمانی که صفات و ویژگی‌های ولایت فقیه را دارا باشد از مشروعیت برخوردار است و اگر صفات لازم برای این جایگاه را از دست بدهد، از ولایت ساقط می‌شود.

در حقیقت، ولایت، منصبی الهی است که از طرف خداوند به انبیا و ائمهٔ معصومین اعطا شده است و محدودیت زمانی ندارد.

و طبق دلایلی که قبلاً گفته شد، بعد از ائمهٔ معصومین، فقیه جامع‌الشرایط، مادامی که ویژگی‌های لازم را داشته باشد، در این جایگاه قرار می‌گیرد.*۱

[1- فصلنامهٔ پویا، شمارهٔ ۲]

 

 

منبع : کانال مهدیاران (Mahdiaran@)

شایسته‌سالاری

{مهدویت و ولایت فقیه - شماره 14}

 

شایسته‌سالاری، واژه‌ای زیبا و دلنشین است که همه به اهمیتش اعتقاد داریم. اصلاً بسیاری از مشکلات ما در زمینه‌های‌ مختلف ریشه در انتخاب افراد غیر‌متخصص دارد.

یک سوال: آیا جایگاهی مهمتر از شخصی که کل جامعه را اداره می‌کند وجود دارد؟ پاسخ قطعاً منفی است. پس چرا ولیّ فقیه را که متخصص امور فقهی است در این جایگاه قرار می‌دهیم؟ مگر نباید شخصی را که تخصص کامل دارد انتخاب کنیم؟

در پاسخ باید گفت شخصی می‌تواند به‌عنوان ولی فقیه انتخاب شود که افزون بر داشتن تقوا و صلاحیت علمی در احکام الهی، بینش سیاسی و اجتماعی، شجاعت و قدرت کافی برای ادارهٔ جامعه را نیز داشته باشد. یعنی فردی که این ویژگیها را ندارد، قطعاً صلاحیت و تخصص ادارهٔ جامعه را نیز ندارد و نمیتواند به عنوان ولی فقیه منصوب شود.

به‌همین علت باوجود اینکه مجتهدین بسیاری در کشور وجود دارند، همهٔ آن‌ها توانایی اداره جامعه را ندارند و فقط شخصِ دارای همهٔ این ویژگیها شایستگی قرار گرفتن در این جایگاه مهم و حساس را دارد و میتواند جامعه را تا زمانی که به دست صاحب اصلیش برسد به درستی هدایت کند.

 

 

منبع : کانال مهدیاران (Mahdiaran@)

مشورتی که جایز نیست

{مهدویت و ولایت فقیه - شماره 13}

 

مسئلۀ مشورت و شورا، اصلی مهم در اسلام است. شاید شما هم بارها این آیه را شنیده باشید: «...وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ...»*۱ چیزی که مشخص است این است که انجام مشورت در مسائل مختلف می‌تواند بسیار به پیشرفت کارها کمک کند.

اما سؤال اصلی اینجاست که آیا می‌شود این مسئله را در تصمیم‌گیری مسائل مهم و اساسی مانند ولایت فقیه نیز استفاده کرد و ولایت فقیه را به صورت شورایی اداره کرد؟ آیا استفاده همزمان از نظرات چند فقیه بهتر از یک نفر نیست؟

شاید این جمله در ظاهر زیبا به نظر بیاید اما باید به این موضوع دقت کرد که قطعاً بسیاری از امور مهم نیاز به وحدت رَویه در تصمیم‌گیری دارد؛ حتی خداوند در ادامهٔ آیۀ بالا بلافاصله می‌فرماید: «..فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ»*۲ یعنی تصمیم نهایی را به عهدۀ خود پیامبر گذاشته‌ است.

پس قطعاً در مسئلۀ مهمی مانند ادارۀ جامعه توسط ولیّ فقیه، که بیشتر از هر جای دیگری نیاز به وحدت رویه و مواضع قاطعانه وجود دارد، وجود شورا نه تنها مفید نیست بلکه گاهی می‌تواند باعث نرسیدن به نظر واحد شود و مردم را از حرکت به سمت جامعۀ آمادۀ پذیرش ولایتِ ولی معصوم دور کند.

[۱. سوره آل عمران، آیه ۱۵۹؛ 2. همان]

 

 

منبع : کانال مهدیاران (Mahdiaran@)

رهبر غیر معصوم!

{مهدویت و ولایت فقیه - شماره 12}

 

در زمینۀ اطاعت از ولی‌فقیه همیشه این سؤال اساسی مطرح بوده است که با توجه به معصوم نبودن ولى فقیه و احتمال خطا و اشتباه در او، آیا اطاعت بى‌چون‌وچرا از ولی‌فقیه صحیح است؟

اولین نکته که قبل پاسخ دادن به این سؤال باید مطرح کرد این است که بین معتقدان به ولایت فقیه، هیچ‌کس قائل و معتقد به عصمت ولىّ فقیه نیست و چنین ادعایى نکرده است. چرا که تنها پیامبر و امامان، معصوم هستند.

اما برای پاسخ کامل‌تر باید بگوییم که نیاز هر جامعه به حکومت و رهبر، امری واضح است و جامعه زمانی به درستی هدایت می‌شود که مردم از دستورات حاکم جامعه پیروی کنند.

به‌عبارت بهتر، خطر اطاعت نکردن از دستورات رهبر جامعه به مراتب بیشتر از پیروی کردن از برخی دستورات اشتباه و جزئی است. اطاعت نکردن از رهبر حتی می‌تواند جامعه را به سمت هرج و مرج بکشاند. همچنین (چنانچه قبلاً ذکر شد) خود ائمهٔ معصومین به ما دستور دادند که در غیاب آن‌ها از ولى‌فقیه جامع‌الشرایط اطاعت کنیم و همین دستور براى ما کافی است.

به‌علاوه عقلاً نیز وقتی امکان دسترسی به حکومت ایده‌آل امام معصوم وجود ندارد، بهترین گزینه، ادارۀ جامعه توسط ولی‌فقیه جامع‌الشرایطی است که جامعه را به سمت حکومت امام معصوم هدایت می‌کند. *۱

[۱. مصباح یزدی، اختیارات ولی‌فقیه در خارج مرزها، مجلۀ حکومت اسلامی، ش۱، ص ۸۹.]

 

 

منبع : کانال مهدیاران (Mahdiaran@)

ولایت فقیه؛ ولایت رسول‌الله

{مهدویت و ولایت فقیه - شماره 11}

 

احتمالاً این جملۀ امام خمینی که فرمودند: «ولایت فقیه همان ولایت رسول‌الله است.» را شنیده‌اید اما واقعاً معنا و تفسیر این جمله چیست؟

آیا اختیاراتی که به‌خاطر رسول خدا و معصوم بودن برای پیامبر وجود داشت، برای ولی فقیه نیز وجود دارد؟ برای پاسخ به این سؤال باید این نکته را بدانیم که تعاریف مختلفی برای ولایت ذکر شده که یکی از آن‌ها، رهبری و حکومت است؛ تعریفی که در مبحث ولایت فقیه، مدنظر ماست.

با وجود این تعریف، به‌راحتی می‌توانیم به این سؤال پاسخ دهیم. پس منظور از این جمله این است که: «هر آنچه برای پیامبر و ائمۀ معصومین در زمینۀ رهبری و حکومت جامعه ثابت باشد، عیناً برای فقیه هم ثابت خواهد بود. اما مابقی اختیارات که از جهت پیامبر و امام و همچنین معصوم بودن برای این بزرگواران وجود دارد، مخصوص خود اهل بیت است و برای دیگران قابل اثبات نیست.»*۱

[۱. ولایت فقیه، امام‌خمینی، ص ۱۷۲.]

 

 

منبع : کانال مهدیاران (Mahdiaran@)